"Welke soort ijsje zal ik morgen voor je halen?" Herken je dit type vragen? Dat je even staat te klapperen met je oren, van "waar slaat dit op"? Wat is er mis met uitstel, morgen als beslissingsmoment? Welk belang zit er achter, om mij hierop te willen vastpinnen? En dan zie je een paar priemende ogen - of een hele groep die je aankijkt - alsof het de normaalste vraag van de wereld is. Door angst voor afwijzing gevoel gaat het licht van bewustzijn even uit, en een paar honderd milliseconden dan blijk er een "jouw wil" te zijn gefabriceerd, die er zojuist nog niet was. De ander klinkt je "keuze" misschien nog wat sterker aan je "ik" vast door te concluderen dat je "dus iemand bent die zonodig ...".
Dit mechanisme van onnodig vastpinnen is zó algemeen gebruikelijk, in alle lagen van de psyche - van ijsjes tot sexuele geaardheid - dat het nauwelijks nog opvalt. Laatst kreeg ik de vraag toegeworpen "hoe veel boterhammen je morgenochtend denk te gaan eten", want dan kunnen ze al uit de vriezer. Maar ik wil niet denken, in plaats van real-time ervaren wat er terplekke gewild wordt. Vaak is er ook nauwelijks een wil, ook wel "tevredenheid" genaamd. Als "mijn keuze" niet klopt met de daadwerkelijke ervaring, dan moet er iets van schaamte, spijt of tegen-heug-en-meug? Of het falen van mijn bange voorspellertje proberen te vergeten?
Wordt mij gevraagd wat ik morgen wil gaan doen, of wat ik in de toekomst van plan ben, dan bekruipt mij eenzelfde soort onpasselijkheid. Sterker nog, zodra ik een tijdje toegeef aan ongefundeerd speculeren volgt er hoofdpijn, en later migraine. Een godsgeschenk, zo bleek, toen ik inzag hoe vreselijk onecht het is om een puur niet-weten te overrulen met een keuze van lik-me-vestje. Mijn denkertje bleek vrijwel altijd partijdig, hield er een dubbele boekhouding op na, trompetterde zijn keuzes in mij oor, als zijnde de mijne. Een half jaar lang liep ik rond met papiertjes om zijn eigenbelang in kaart te brengen. En toen kwam er een punt van: dit definitief nooit meer.
Migraine was het eerste duidelijke signaal dat mijn geloof in toekomst - in het plaatje dat denken ervan schetst - begon weg te vallen. Dat werd meteen gevolgd door enorme angst: als ik het denken niet kan vertrouwen.... help... hoe moet het dan verder met mij.... Auw, een pijnscheut door mijn hoofd... Hoe weet ik dan of het goed zal aflopen? ... Auw... Ja, maar wat als er... Auw... Wie weet zal... Auw... Soms ging dat zo dagen door.
Als de realiteit is dat je iets niet weet, of niet kunt weten, dan is de meest ware gedachte daarover "ik weet het niet". Punt. Dan mag de stekker van het denken er eventjes uit. Rust. Pauze. Daar zijn veel mensen het mee eens, voorstander van, het klinkt zo mooi en simpel, maar probeer het maar eens voor mekaar te krijgen. Het leek alsof iets buiten mij me daarmee hielp, maar niet op zachtzinnige wijze dus.
Maandenlang bleef het een hardnekkig gevecht. Ik begon het 'Auw' door te krijgen en liet steeds meer arrogante toekomstverwachtingen vallen. Maar het denken werd ook sluwer. Na een tijdje voorspelde die dat ik dakloos zou worden, en al mijn geld raakte op, en nog veel meer onheilspellends. Achteraf gezien zat het allemaal vlak naast de waarheid. Het dak van mijn woninkje zou vervangen moeten worden, maar... nét op tijd ging de woningbouwvereniging failliet. En er bleek een ambtelijke fout te zijn gemaakt, waardoor er jarenlang te veel was afgeschreven... maar dat bedrag werd ineens teruggestort.
Het gaat er niet om dat het denken dit soort onwaarschijnlijke gebeurtenissen niet had voorzien. Het gaat om de Zekerheid waarmee het denken een ramp voorspelde, de arrogantie, het IS zo, het ZAL slecht met je aflopen. Het denken voorspelde dat ik knettergek zou worden, maar... na een vreselijk lange en zware beproeving bleek dat Hij het was. Al het gesuggereerde onheil was doorgestoken kaart, in een poging zijn macht te heroveren. Mijn welzijn bleek totaal onderschikt aan zijn doorgaan.
Doorgaan om het doorgaan, ook wel 'leven' genoemd. Vanaf kleins af aan wordt ons voorgehouden dat denken belangrijk is, zo superbelangrijk dat het moet worden gemeten in cijfers en accuraatheid en haast en competitiedrag en mate van angst voor sociale verstoting etc. De mogelijkheid dat niet-denken veel intelligenter en beter geïnformeerd zou kunnen zijn dan wel-denken wordt ongeveer nooit overwogen. En dat niet-denken een veel diepere voldoening kan opleveren dan wel-denken. Zou ook een enorme bedreiging zijn voor weldenkende papa's, mama's en de rest van de plannende, het vuur uit zijn sloffen rennende maatschappij.
Rechtlijnig denken is eventjes handig, om grenzen van een zandbak in kaart te brengen, en dat het 'daar buiten' gevaarlijk is, op straffe van aangeleerde angst. "Onderzoek nog maar even niet wat de wereld allemaal te bieden heeft, want je kan het nu nog niet aan. Ga eerst maar verlangen om te spelen met vormen van zandkasteeltjes en dito taartjes." Maar zo ongeveer tegen de tijd dat Sinterklaas en de Kerstman door de mand vallen, zou ook uitgelegd kunnen worden dat het HELE mechanisme van rechtlijnig voorspellen op basis van geheugen, angst en verlangen door de mand mag vallen.
Zoals een vogeltje dat eventjes de bescherming van een harde eierschaal nodig heeft. Maar al gauw kan'ie er beter maar uitbreken, anders vormt zich een uiterst beperkt wereldbeeld. Vleugeltjes zijn dan ook niet handig, dus desnoods maar glashard ontkennen dat je die hebt. Néé, er bestaat geen leven buiten de eierschaal, buiten het denken. We doen alsof we weten wat goed is, en draven maar keihard de "goede" kant op, in een recht lijn. Heaven forbid dat we op ieder moment direct ervaren wat-is, en kunnen bijsturen: een onvoorspelbaar kromme lijn. We eisen van alles van de toekomst en maskeren de enorme tegenstrijdigheid die dat oplevert, want we kunnen écht niets beters bedenken. (Uitleg: dit zegt het denken).
Als je geen toekomst vastpint die feitelijk onzeker is, dan laat je Vrijheid veel meer mogelijkheden om het juiste te kiezen. Kun je je voorstellen hoe het is, als het denken je niet meer influistert over wat je dient te verlangen en te vrezen? Nee, dat is vrijwel onmogelijk, want "je iets voorstellen" is een trucje dat het denken zich heeft toegeëigend, althans dat geloof je, omdat het denken je dat influistert. Brrrr.
Ok, als je consequent niet vooruitdenkt, wat dan? Je kunt het Leven voor je laten beslissen. Sommigen noemen het Toeval of Voorzienigheid of God. Of "alles buiten mij". Geen wil, geen verwachting, geen hoop, heel simpel eigenlijk. Denken gaat tot het uiterste om je dit nooit te laten uitproberen. "Je leven zal een puinhoop worden", wordt er dan ingefluisterd. Als je daadwerkelijk ervaart dat niet-denken beter werkt dan wel-denken, dan is het Denken binnen korte tijd zo goed als dood. Omdat je hem niet meer voedt met aandacht en geloof.
Of... het denken wordt een dienaar, die af en toe in actie komt als er iets technische of rechtlijnigs te bekokstoven valt. Zodra je eigenbelang bemerkt negeer je hem weer. Zoals je een loopjongen niet tot chef-kok promoveert omdat'ie zo mooi kan praten over eten.
The proof is in the pudding, het daadwerkelijk proeven van het leven.
Niet in gepraat of denken over het daadwerkelijk proeven van het leven.
Wat een subtiel, maar levensgroot verschil!